Regia Solis erat sublimibus alta columnis, 1
clara micante auro flammasque imitante pyropo, 2
cuius ebur nitidum fastigia summa tegebat, 3
argenti bifores radiabant lumine valvae. 4
materiam superabat opus: nam Mulciber illic 5
aequora caelarat medias cingentia terras 6
terrarumque orbem caelumque, quod imminet orbi. 7
caeruleos habet unda deos, Tritona canorum 8
Proteaque ambiguum ballaenarumque prementem 9
Aegaeona suis inmania terga lacertis 10
Doridaque et natas, quarum pars nare videtur, 11
pars in mole sedens viridis siccare capillos, 12
pisce vehi quaedam: facies non omnibus una, 13
non diversa tamen, qualem decet esse sororum. 14
terra viros urbesque gerit silvasque ferasque 15
fluminaque et nymphas et cetera numina ruris. 16
haec super inposita est caeli fulgentis imago, 17
signaque sex foribus dextris totidemque sinistris. 18
Quo simul adclivi Clymeneia limite proles 19
venit et intravit dubitati tecta parentis, 20
protinus ad patrios sua fert vestigia vultus 21
consistitque procul; neque enim propiora ferebat 22
lumina: purpurea velatus veste sedebat 23
in solio Phoebus claris lucente smaragdis. 24
a dextra laevaque Dies et Mensis et Annus 25
Saeculaque et positae spatiis aequalibus Horae 26
Verque novum stabat cinctum florente corona, 27
stabat nuda Aestas et spicea serta gerebat, 28
stabat et Autumnus calcatis sordidus uvis 29
et glacialis Hiems canos hirsuta capillos. 30
Ipse loco medius rerum novitate paventem 31
Sol oculis iuvenem, quibus adspicit omnia, vidit 32
'quae' que 'viae tibi causa? quid hac' ait 'arce petisti, 33
progenies, Phaethon, haud infitianda parenti?' 34
ille refert: 'o lux inmensi publica mundi, 35
Phoebe pater, si das usum mihi nominis huius, 36
nec falsa Clymene culpam sub imagine celat, 37
pignora da, genitor, per quae tua vera propago 38
credar, et hunc animis errorem detrahe nostris!' 39
dixerat, at genitor circum caput omne micantes 40
deposuit radios propiusque accedere iussit 41
amplexuque dato 'nec tu meus esse negari 42
dignus es, et Clymene veros' ait 'edidit ortus, 43
quoque minus dubites, quodvis pete munus, ut illud 44
me tribuente feras! promissi testis adesto 45
dis iuranda palus, oculis incognita nostris!' 46
vix bene desierat, currus rogat ille paternos 47
inque diem alipedum ius et moderamen equorum. 48
Paenituit iurasse patrem: qui terque quaterque 49
concutiens inlustre caput 'temeraria' dixit 50
'vox mea facta tua est; utinam promissa liceret 51
non dare! confiteor, solum hoc tibi, nate, negarem. 52
dissuadere licet: non est tua tuta voluntas! 53
magna petis, Phaethon, et quae nec viribus istis 54
munera conveniant nec tam puerilibus annis: 55
sors tua mortalis, non est mortale, quod optas. 56
plus etiam, quam quod superis contingere possit, 57
nescius adfectas; placeat sibi quisque licebit, 58
non tamen ignifero quisquam consistere in axe 59
me valet excepto; vasti quoque rector Olympi, 60
qui fera terribili iaculatur fulmina dextra, 61
non agat hos currus: et quid Iove maius habemus? 62
ardua prima via est et qua vix mane recentes 63
enituntur equi; medio est altissima caelo, 64
unde mare et terras ipsi mihi saepe videre 65
fit timor et pavida trepidat formidine pectus; 66
ultima prona via est et eget moderamine certo: 67
tunc etiam quae me subiectis excipit undis, 68
ne ferar in praeceps, Tethys solet ipsa vereri. 69
adde, quod adsidua rapitur vertigine caelum 70
sideraque alta trahit celerique volumine torquet. 71
nitor in adversum, nec me, qui cetera, vincit 72
inpetus, et rapido contrarius evehor orbi. 73
finge datos currus: quid ages? poterisne rotatis 74
obvius ire polis, ne te citus auferat axis? 75
forsitan et lucos illic urbesque deorum 76
concipias animo delubraque ditia donis 77
esse: per insidias iter est formasque ferarum! 78
utque viam teneas nulloque errore traharis, 79
per tamen adversi gradieris cornua tauri 80
Haemoniosque arcus violentique ora Leonis 81
saevaque circuitu curvantem bracchia longo 82
Scorpion atque aliter curvantem bracchia Cancrum. 83
nec tibi quadripedes animosos ignibus illis, 84
quos in pectore habent, quos ore et naribus efflant, 85
in promptu regere est: vix me patiuntur, ubi acres 86
incaluere animi cervixque repugnat habenis.¬ 87
at tu, funesti ne sim tibi muneris auctor, 88
nate, cave, dum resque sinit tua corrige vota! 89
scilicet ut nostro genitum te sanguine credas, 90
pignora certa petis: do pignora certa timendo 91
et patrio pater esse metu probor. adspice vultus 92
ecce meos; utinamque oculos in pectora posses 93
inserere et patrias intus deprendere curas! 94
denique quidquid habet dives, circumspice, mundus 95
eque tot ac tantis caeli terraeque marisque 96
posce bonis aliquid; nullam patiere repulsam. 97
deprecor hoc unum, quod vero nomine poena, 98
non honor est: poenam, Phaethon, pro munere poscis! 99
quid mea colla tenes blandis, ignare, lacertis? 100
ne dubita! dabitur (Stygias iuravimus undas), 101
quodcumque optaris; sed tu sapientius opta!' 102
Finierat monitus; dictis tamen ille repugnat 103
propositumque premit flagratque cupidine currus. 104
ergo, qua licuit, genitor cunctatus ad altos 105
deducit iuvenem, Vulcania munera, currus. 106
aureus axis erat, temo aureus, aurea summae 107
curvatura rotae, radiorum argenteus ordo; 108
per iuga chrysolithi positaeque ex ordine gemmae 109
clara repercusso reddebant lumina Phoebo. 110
Dumque ea magnanimus Phaethon miratur opusque 111
perspicit, ecce vigil nitido patefecit ab ortu 112
purpureas Aurora fores et plena rosarum 113
atria: diffugiunt stellae, quarum agmina cogit 114
Lucifer et caeli statione novissimus exit. 115
Quem petere ut terras mundumque rubescere vidit 116
cornuaque extremae velut evanescere lunae, 117
iungere equos Titan velocibus imperat Horis. 118
iussa deae celeres peragunt ignemque vomentes, 119
ambrosiae suco saturos, praesepibus altis 120
quadripedes ducunt adduntque sonantia frena. 121
tum pater ora sui sacro medicamine nati 122
contigit et rapidae fecit patientia flammae 123
inposuitque comae radios praesagaque luctus 124
pectore sollicito repetens suspiria dixit: 125
'si potes his saltem monitis parere parentis 126
parce, puer, stimulis et fortius utere loris! 127
sponte sua properant, labor est inhibere volentes. 128
nec tibi derectos placeat via quinque per arcus! 129
sectus in obliquum est lato curvamine limes, 130
zonarumque trium contentus fine polumque 131
effugit australem iunctamque aquilonibus arcton: 132
hac sit iter¬manifesta rotae vestigia cernes¬ 133
utque ferant aequos et caelum et terra calores, 134
nec preme nec summum molire per aethera currum! 135
altius egressus caelestia tecta cremabis, 136
inferius terras; medio tutissimus ibis. 137
neu te dexterior tortum declinet ad Anguem, 138
neve sinisterior pressam rota ducat ad Aram, 139
inter utrumque tene! Fortunae cetera mando, 140
quae iuvet et melius quam tu tibi consulat opto. 141
dum loquor, Hesperio positas in litore metas 142
umida nox tetigit; non est mora libera nobis! 143
poscimur: effulget tenebris Aurora fugatis. 144
corripe lora manu, vel, si mutabile pectus 145
est tibi, consiliis, non curribus utere nostris! 146
dum potes et solidis etiamnum sedibus adstas, 147
dumque male optatos nondum premis inscius axes, 148
quae tutus spectes, sine me dare lumina terris!' 149
Occupat ille levem iuvenali corpore currum 150
statque super manibusque leves contingere habenas 151
gaudet et invito grates agit inde parenti. 152
Interea volucres Pyrois et Eous et Aethon, 153
Solis equi, quartusque Phlegon hinnitibus auras 154
flammiferis inplent pedibusque repagula pulsant. 155
quae postquam Tethys, fatorum ignara nepotis, 156
reppulit, et facta est inmensi copia caeli, 157
corripuere viam pedibusque per aera motis 158
obstantes scindunt nebulas pennisque levati 159
praetereunt ortos isdem de partibus Euros. 160
sed leve pondus erat nec quod cognoscere possent 161
Solis equi, solitaque iugum gravitate carebat; 162
utque labant curvae iusto sine pondere naves 163
perque mare instabiles nimia levitate feruntur, 164
sic onere adsueto vacuus dat in aera saltus 165
succutiturque alte similisque est currus inani. 166
Quod simulac sensere, ruunt tritumque relinquunt 167
quadriiugi spatium nec quo prius ordine currunt. 168
ipse pavet nec qua commissas flectat habenas 169
nec scit qua sit iter, nec, si sciat, imperet illis. 170
tum primum radiis gelidi caluere Triones 171
et vetito frustra temptarunt aequore tingui, 172
quaeque polo posita est glaciali proxima Serpens, 173
frigore pigra prius nec formidabilis ulli, 174
incaluit sumpsitque novas fervoribus iras; 175
te quoque turbatum memorant fugisse, Boote, 176
quamvis tardus eras et te tua plaustra tenebant. 177
Ut vero summo despexit ab aethere terras 178
infelix Phaethon penitus penitusque iacentes, 179
palluit et subito genua intremuere timore 180
suntque oculis tenebrae per tantum lumen obortae, 181
et iam mallet equos numquam tetigisse paternos, 182
iam cognosse genus piget et valuisse rogando, 183
iam Meropis dici cupiens ita fertur, ut acta 184
praecipiti pinus borea, cui victa remisit 185
frena suus rector, quam dis votisque reliquit. 186
quid faciat? multum caeli post terga relictum, 187
ante oculos plus est: animo metitur utrumque 188
et modo, quos illi fatum contingere non est, 189
prospicit occasus, interdum respicit ortus, 190
quidque agat ignarus stupet et nec frena remittit 191
nec retinere valet nec nomina novit equorum. 192
sparsa quoque in vario passim miracula caelo 193
vastarumque videt trepidus simulacra ferarum. 194
est locus, in geminos ubi bracchia concavat arcus 195
Scorpius et cauda flexisque utrimque lacertis 196
porrigit in spatium signorum membra duorum: 197
hunc puer ut nigri madidum sudore veneni 198
vulnera curvata minitantem cuspide vidit, 199
mentis inops gelida formidine lora remisit. 200
Quae postquam summum tetigere iacentia tergum, 201
exspatiantur equi nulloque inhibente per auras 202
ignotae regionis eunt, quaque inpetus egit, 203
hac sine lege ruunt altoque sub aethere fixis 204
incursant stellis rapiuntque per avia currum 205
et modo summa petunt, modo per declive viasque 206
praecipites spatio terrae propiore feruntur, 207
inferiusque suis fraternos currere Luna 208
admiratur equos, ambustaque nubila fumant. 209
corripitur flammis, ut quaeque altissima, tellus 210
fissaque agit rimas et sucis aret ademptis; 211
pabula canescunt, cum frondibus uritur arbor, 212
materiamque suo praebet seges arida damno. 213
parva queror: magnae pereunt cum moenibus urbes, 214
cumque suis totas populis incendia gentis 215
in cinerem vertunt; silvae cum montibus ardent; 216
ardet Athos Taurusque Cilix et Tmolus et Oete 217
et tum sicca, prius creberrima fontibus, Ide 218
virgineusque Helicon et nondum Oeagrius Haemus: 219
ardet in inmensum geminatis ignibus Aetne 220
Parnasosque biceps et Eryx et Cynthus et Othrys 221
et tandem nivibus Rhodope caritura Mimasque 222
Dindymaque et Mycale natusque ad sacra Cithaeron. 223
nec prosunt Scythiae sua frigora: Caucasus ardet 224
Ossaque cum Pindo maiorque ambobus Olympus 225
aeriaeque Alpes et nubifer Appenninus. 226
Tum vero Phaethon cunctis e partibus orbem 227
adspicit accensum nec tantos sustinet aestus 228
ferventisque auras velut e fornace profunda 229
ore trahit currusque suos candescere sentit; 230
et neque iam cineres eiectatamque favillam 231
ferre potest calidoque involvitur undique fumo, 232
quoque eat aut ubi sit, picea caligine tectus 233
nescit et arbitrio volucrum raptatur equorum. 234
Sanguine tum credunt in corpora summa vocato 235
Aethiopum populos nigrum traxisse colorem; 236
tum facta est Libye raptis umoribus aestu 237
arida, tum nymphae passis fontesque lacusque 238
deflevere comis; quaerit Boeotia Dircen, 239
Argos Amymonen, Ephyre Pirenidas undas; 240
nec sortita loco distantes flumina ripas 241
tuta manent: mediis Tanais fumavit in undis 242
Peneosque senex Teuthranteusque Caicus 243
et celer Ismenos cum Phegiaco Erymantho 244
arsurusque iterum Xanthos flavusque Lycormas, 245
quique recurvatis ludit Maeandros in undis, 246
Mygdoniusque Melas et Taenarius Eurotas. 247
arsit et Euphrates Babylonius, arsit Orontes 248
Thermodonque citus Gangesque et Phasis et Hister; 249
aestuat Alpheos, ripae Spercheides ardent, 250
quodque suo Tagus amne vehit, fluit ignibus aurum, 251
et, quae Maeonias celebrabant carmine ripas 252
flumineae volucres, medio caluere Caystro; 253
Nilus in extremum fugit perterritus orbem 254
occuluitque caput, quod adhuc latet: ostia septem 255
pulverulenta vacant, septem sine flumine valles. 256
fors eadem Ismarios Hebrum cum Strymone siccat 257
Hesperiosque amnes, Rhenum Rhodanumque Padumque 258
cuique fuit rerum promissa potentia, Thybrin. 259
dissilit omne solum, penetratque in Tartara rimis 260
lumen et infernum terret cum coniuge regem; 261
et mare contrahitur siccaeque est campus harenae, 262
quod modo pontus erat, quosque altum texerat aequor, 263
exsistunt montes et sparsas Cycladas augent. 264
ima petunt pisces, nec se super aequora curvi 265
tollere consuetas audent delphines in auras; 266
corpora phocarum summo resupina profundo 267
exanimata natant: ipsum quoque Nerea fama est 268
Doridaque et natas tepidis latuisse sub antris. 269
ter Neptunus aquis cum torvo bracchia vultu 270
exserere ausus erat, ter non tulit aeris ignes. 271
Alma tamen Tellus, ut erat circumdata ponto, 272
inter aquas pelagi contractosque undique fontes, 273
qui se condiderant in opacae viscera matris, 274
sustulit oppressos collo tenus arida vultus 275
opposuitque manum fronti magnoque tremore 276
omnia concutiens paulum subsedit et infra, 277
quam solet esse, fuit fractaque ita voce locuta est: 278
'si placet hoc meruique, quid o tua fulmina cessant, 279
summe deum? liceat periturae viribus ignis 280
igne perire tuo clademque auctore levare! 281
vix equidem fauces haec ipsa in verba resolvo'; 282
(presserat ora vapor) 'tostos en adspice crines 283
inque oculis tantum, tantum super ora favillae! 284
hosne mihi fructus, hunc fertilitatis honorem 285
officiique refers, quod adunci vulnera aratri 286
rastrorumque fero totoque exerceor anno, 287
quod pecori frondes alimentaque mitia, fruges 288
humano generi, vobis quoque tura ministro? 289
sed tamen exitium fac me meruisse: quid undae, 290
quid meruit frater? cur illi tradita sorte 291
aequora decrescunt et ab aethere longius absunt? 292
quodsi nec fratris nec te mea gratia tangit, 293
at caeli miserere tui! circumspice utrumque: 294
fumat uterque polus! quos si vitiaverit ignis, 295
atria vestra ruent! Atlas en ipse laborat 296
vixque suis umeris candentem sustinet axem! 297
si freta, si terrae pereunt, si regia caeli, 298
in chaos antiquum confundimur! eripe flammis, 299
si quid adhuc superest, et rerum consule summae!' 300
Dixerat haec Tellus: neque enim tolerare vaporem 301
ulterius potuit nec dicere plura suumque 302
rettulit os in se propioraque manibus antra; 303
at pater omnipotens, superos testatus et ipsum, 304
qui dederat currus, nisi opem ferat, omnia fato 305
interitura gravi, summam petit arduus arcem, 306
unde solet nubes latis inducere terris, 307
unde movet tonitrus vibrataque fulmina iactat; 308
sed neque quas posset terris inducere nubes 309
tunc habuit, nec quos caelo demitteret imbres: 310
intonat et dextra libratum fulmen ab aure 311
misit in aurigam pariterque animaque rotisque 312
expulit et saevis conpescuit ignibus ignes. 313
consternantur equi et saltu in contraria facto 314
colla iugo eripiunt abruptaque lora relinquunt: 315
illic frena iacent, illic temone revulsus 316
axis, in hac radii fractarum parte rotarum 317
sparsaque sunt late laceri vestigia currus. 318
At Phaethon rutilos flamma populante capillos 319
volvitur in praeceps longoque per aera tractu 320
fertur, ut interdum de caelo stella sereno 321
etsi non cecidit, potuit cecidisse videri. 322
quem procul a patria diverso maximus orbe 323
excipit Eridanus fumantiaque abluit ora. 324
Naides Hesperiae trifida fumantia flamma 325
corpora dant tumulo, signant quoque carmine saxum: 326
HIC . SITUS . EST . PHAETHON . CURRUS . AURIGA . PATERNI 327
QUEM . SI . NON . TENUIT . MAGNIS . TAMEN . EXCIDIT . AUSIS 328
Nam pater obductos luctu miserabilis aegro 329
condiderat vultus, et, si modo credimus, unum 330
isse diem sine sole ferunt: incendia lumen 331
praebebant aliquisque malo fuit usus in illo. 332
at Clymene postquam dixit, quaecumque fuerunt 333
in tantis dicenda malis, lugubris et amens 334
et laniata sinus totum percensuit orbem 335
exanimesque artus primo, mox ossa requirens 336
repperit ossa tamen peregrina condita ripa 337
incubuitque loco nomenque in marmore lectum 338
perfudit lacrimis et aperto pectore fovit. 339
nec minus Heliades fletus et, inania morti 340
munera, dant lacrimas, et caesae pectora palmis 341
non auditurum miseras Phaethonta querellas 342
nocte dieque vocant adsternunturque sepulcro. 343
luna quater iunctis inplerat cornibus orbem; 344
illae more suo (nam morem fecerat usus) 345
plangorem dederant: e quis Phaethusa, sororum 346
maxima, cum vellet terra procumbere, questa est 347
deriguisse pedes; ad quam conata venire 348
candida Lampetie subita radice retenta est; 349
tertia, cum crinem manibus laniare pararet, 350
avellit frondes; haec stipite crura teneri, 351
illa dolet fieri longos sua bracchia ramos, 352
dumque ea mirantur, conplectitur inguina cortex 353
perque gradus uterum pectusque umerosque manusque 354
ambit, et exstabant tantum ora vocantia matrem. 355
quid faciat mater, nisi, quo trahat inpetus illam, 356
huc eat atque illuc et, dum licet, oscula iungat? 357
non satis est: truncis avellere corpora temptat 358
et teneros manibus ramos abrumpit, at inde 359
sanguineae manant tamquam de vulnere guttae. 360
'parce, precor, mater,' quaecumque est saucia, clamat, 361
'parce, precor: nostrum laceratur in arbore corpus 362
iamque vale'¬cortex in verba novissima venit. 363
inde fluunt lacrimae, stillataque sole rigescunt 364
de ramis electra novis, quae lucidus amnis 365
excipit et nuribus mittit gestanda Latinis. 366
Adfuit huic monstro proles Stheneleia Cycnus, 367
qui tibi materno quamvis a sanguine iunctus, 368
mente tamen, Phaethon, propior fuit. ille relicto 369
(nam Ligurum populos et magnas rexerat urbes) 370
imperio ripas virides amnemque querellis 371
Eridanum inplerat silvamque sororibus auctam, 372
cum vox est tenuata viro canaeque capillos 373
dissimulant plumae collumque a pectore longe 374
porrigitur digitosque ligat iunctura rubentis, 375
penna latus velat, tenet os sine acumine rostrum. 376
fit nova Cycnus avis nec se caeloque Iovique 377
credit, ut iniuste missi memor ignis ab illo; 378
stagna petit patulosque lacus ignemque perosus 379
quae colat elegit contraria flumina flammis. 380
Squalidus interea genitor Phaethontis et expers 381
ipse sui decoris, qualis, cum deficit orbem, 382
esse solet, lucemque odit seque ipse diemque 383
datque animum in luctus et luctibus adicit iram 384
officiumque negat mundo. 'satis' inquit 'ab aevi 385
sors mea principiis fuit inrequieta, pigetque 386
actorum sine fine mihi, sine honore laborum! 387
quilibet alter agat portantes lumina currus! 388
si nemo est omnesque dei non posse fatentur, 389
ipse agat ut saltem, dum nostras temptat habenas, 390
orbatura patres aliquando fulmina ponat! 391
tum sciet ignipedum vires expertus equorum 392
non meruisse necem, qui non bene rexerit illos.' 393
Talia dicentem circumstant omnia Solem 394
numina, neve velit tenebras inducere rebus, 395
supplice voce rogant; missos quoque Iuppiter ignes 396
excusat precibusque minas regaliter addit. 397
colligit amentes et adhuc terrore paventes 398
Phoebus equos stimuloque dolens et verbere saevit 399
(saevit enim) natumque obiectat et inputat illis. 400
At pater omnipotens ingentia moenia caeli 401
circuit et, ne quid labefactum viribus ignis 402
corruat, explorat. quae postquam firma suique 403
roboris esse videt, terras hominumque labores 404
perspicit. Arcadiae tamen est inpensior illi 405
cura suae: fontesque et nondum audentia labi 406
flumina restituit, dat terrae gramina, frondes 407
arboribus, laesasque iubet revirescere silvas. 408
dum redit itque frequens, in virgine Nonacrina 409
haesit, et accepti caluere sub ossibus ignes. 410
non erat huius opus lanam mollire trahendo 411
nec positu variare comas; ubi fibula vestem, 412
vitta coercuerat neglectos alba capillos; 413
et modo leve manu iaculum, modo sumpserat arcum, 414
miles erat Phoebes: nec Maenalon attigit ulla 415
gratior hac Triviae; sed nulla potentia longa est. 416
Ulterius medio spatium sol altus habebat, 417
cum subit illa nemus, quod nulla ceciderat aetas; 418
exuit hic umero pharetram lentosque retendit 419
arcus inque solo, quod texerat herba, iacebat 420
et pictam posita pharetram cervice premebat. 421
Iuppiter ut vidit fessam et custode vacantem, 422
'hoc certe furtum coniunx mea nesciet' inquit, 423
'aut si rescierit, sunt, o sunt iurgia tanti!' 424
protinus induitur faciem cultumque Dianae 425
atque ait: 'o comitum, virgo, pars una mearum, 426
in quibus es venata iugis?' de caespite virgo 427
se levat et 'salve numen, me iudice' dixit, 428
'audiat ipse licet, maius Iove.' ridet et audit 429
et sibi praeferri se gaudet et oscula iungit, 430
nec moderata satis nec sic a virgine danda. 431
qua venata foret silva, narrare parantem 432
inpedit amplexu nec se sine crimine prodit. 433
illa quidem contra, quantum modo femina posset 434
(adspiceres utinam, Saturnia, mitior esses), 435
illa quidem pugnat, sed quem superare puella, 436
quisve Iovem poterat? superum petit aethera victor 437
Iuppiter: huic odio nemus est et conscia silva; 438
unde pedem referens paene est oblita pharetram 439
tollere cum telis et quem suspenderat arcum. 440
Ecce, suo comitata choro Dictynna per altum 441
Maenalon ingrediens et caede superba ferarum 442
adspicit hanc visamque vocat: clamata refugit 443
et timuit primo, ne Iuppiter esset in illa; 444
sed postquam pariter nymphas incedere vidit, 445
sensit abesse dolos numerumque accessit ad harum. 446
heu! quam difficile est crimen non prodere vultu! 447
vix oculos attollit humo nec, ut ante solebat, 448
iuncta deae lateri nec toto est agmine prima, 449
sed silet et laesi dat signa rubore pudoris; 450
et, nisi quod virgo est, poterat sentire Diana 451
mille notis culpam: nymphae sensisse feruntur. 452
orbe resurgebant lunaria cornua nono, 453
cum de venatu fraternis languida flammis, 454
nacta nemus gelidum dea, quo cum murmure labens 455
ibat et attritas versabat rivus harenas. 456
ut loca laudavit, summas pede contigit undas; 457
his quoque laudatis 'procul est' ait 'arbiter omnis: 458
nuda superfusis tinguamus corpora lymphis!' 459
Parrhasis erubuit; cunctae velamina ponunt; 460
una moras quaerit: dubitanti vestis adempta est, 461
qua posita nudo patuit cum corpore crimen. 462
attonitae manibusque uterum celare volenti 463
'i procul hinc' dixit 'nec sacros pollue fontis!' 464
Cynthia deque suo iussit secedere coetu. 465
Senserat hoc olim magni matrona Tonantis 466
distuleratque graves in idonea tempora poenas. 467
causa morae nulla est, et iam puer Arcas (id ipsum 468
indoluit Iuno) fuerat de paelice natus. 469
quo simul obvertit saevam cum lumine mentem, 470
'scilicet hoc etiam restabat, adultera' dixit, 471
'ut fecunda fores, fieretque iniuria partu 472
nota, Iovisque mei testatum dedecus esset. 473
haud inpune feres: adimam tibi namque figuram, 474
qua tibi, quaque places nostro, inportuna, marito.' 475
dixit et adversam prensis a fronte capillis 476
stravit humi pronam. tendebat bracchia supplex: 477
bracchia coeperunt nigris horrescere villis 478
curvarique manus et aduncos crescere in unguis 479
officioque pedum fungi laudataque quondam 480
ora Iovi lato fieri deformia rictu. 481
neve preces animos et verba precantia flectant, 482
posse loqui eripitur: vox iracunda minaxque 483
plenaque terroris rauco de gutture fertur; 484
mens antiqua tamen facta quoque mansit in ursa, 485
adsiduoque suos gemitu testata dolores 486
qualescumque manus ad caelum et sidera tollit 487
ingratumque Iovem, nequeat cum dicere, sentit. 488
a! quotiens, sola non ausa quiescere silva, 489
ante domum quondamque suis erravit in agris! 490
a! quotiens per saxa canum latratibus acta est 491
venatrixque metu venantum territa fugit! 492
saepe feris latuit visis, oblita quid esset, 493
ursaque conspectos in montibus horruit ursos 494
pertimuitque lupos, quamvis pater esset in illis. 495
Ecce Lycaoniae proles ignara parentis, 496
Arcas adest ter quinque fere natalibus actis; 497
dumque feras sequitur, dum saltus eligit aptos 498
nexilibusque plagis silvas Erymanthidas ambit, 499
incidit in matrem, quae restitit Arcade viso 500
et cognoscenti similis fuit: ille refugit 501
inmotosque oculos in se sine fine tenentem 502
nescius extimuit propiusque accedere aventi 503
vulnifico fuerat fixurus pectora telo: 504
arcuit omnipotens pariterque ipsosque nefasque 505
sustulit et pariter raptos per inania vento 506
inposuit caelo vicinaque sidera fecit. 507
Intumuit Iuno, postquam inter sidera paelex 508
fulsit, et ad canam descendit in aequora Tethyn 509
Oceanumque senem, quorum reverentia movit 510
saepe deos, causamque viae scitantibus infit: 511
'quaeritis, aetheriis quare regina deorum 512
sedibus huc adsim? pro me tenet altera caelum! 513
mentior, obscurum nisi nox cum fecerit orbem, 514
nuper honoratas summo, mea vulnera, caelo 515
videritis stellas illic, ubi circulus axem 516
ultimus extremum spatioque brevissimus ambit. 517
et vero quisquam Iunonem laedere nolit 518
offensamque tremat, quae prosum sola nocendo? 519
o ego quantum egi! quam vasta potentia nostra est! 520
esse hominem vetui: facta est dea! sic ego poenas 521
sontibus inpono, sic est mea magna potestas! 522
vindicet antiquam faciem vultusque ferinos 523
detrahat, Argolica quod in ante Phoronide fecit 524
cur non et pulsa ducit Iunone meoque 525
collocat in thalamo socerumque Lycaona sumit? 526
at vos si laesae tangit contemptus alumnae, 527
gurgite caeruleo septem prohibete triones 528
sideraque in caelo stupri mercede recepta 529
pellite, ne puro tinguatur in aequore paelex!' 530
Di maris adnuerant: habili Saturnia curru, 531
ingreditur liquidum pavonibus aethera pictis, 532
tam nuper pictis caeso pavonibus Argo, 533
quam tu nuper eras, cum candidus ante fuisses, 534
corve loquax, subito nigrantis versus in alas. 535
nam fuit haec quondam niveis argentea pennis 536
ales, ut aequaret totas sine labe columbas, 537
nec servaturis vigili Capitolia voce 538
cederet anseribus nec amanti flumina cycno. 539
lingua fuit damno: lingua faciente loquaci 540
qui color albus erat, nunc est contrarius albo 541
Pulchrior in tota quam Larisaea Coronis 542
non fuit Haemonia: placuit tibi, Delphice, certe, 543
dum vel casta fuit vel inobservata, sed ales 544
sensit adulterium Phoebeius, utque latentem 545
detegeret culpam, non exorabilis index, 546
ad dominum tendebat iter. quem garrula motis 547
consequitur pennis, scitetur ut omnia, cornix 548
auditaque viae causa 'non utile carpis' 549
inquit 'iter: ne sperne meae praesagia linguae! 550
quid fuerim quid simque vide meritumque require: 551
invenies nocuisse fidem. nam tempore quodam 552
Pallas Ericthonium, prolem sine matre creatam, 553
clauserat Actaeo texta de vimine cista 554
virginibusque tribus gemino de Cecrope natis 555
et legem dederat, sua ne secreta viderent. 556
abdita fronde levi densa speculabar ab ulmo, 557
quid facerent: commissa duae sine fraude tuentur, 558
Pandrosos atque Herse; timidas vocat una sorores 559
Aglauros nodosque manu diducit, et intus 560
infantemque vident adporrectumque draconem. 561
acta deae refero. pro quo mihi gratia talis 562
redditur, ut dicar tutela pulsa Minervae 563
et ponar post noctis avem! mea poena volucres 564
admonuisse potest, ne voce pericula quaerant. 565
at, puto, non ultro nequiquam tale rogantem 566
me petiit!¬ipsa licet hoc a Pallade quaeras: 567
quamvis irata est, non hoc irata negabit. 568
nam me Phocaica clarus tellure Coroneus 569
(nota loquor) genuit, fueramque ego regia virgo 570
divitibusque procis (ne me contemne) petebar: 571
forma mihi nocuit. nam cum per litora lentis 572
passibus, ut soleo, summa spatiarer harena, 573
vidit et incaluit pelagi deus, utque precando 574
tempora cum blandis absumpsit inania verbis, 575
vim parat et sequitur. fugio densumque relinquo 576
litus et in molli nequiquam lassor harena. 577
inde deos hominesque voco; nec contigit ullum 578
vox mea mortalem: mota est pro virgine virgo 579
auxiliumque tulit. tendebam bracchia caelo: 580
bracchia coeperunt levibus nigrescere pennis; 581
reicere ex umeris vestem molibar, at illa 582
pluma erat inque cutem radices egerat imas; 583
plangere nuda meis conabar pectora palmis, 584
sed neque iam palmas nec pectora nuda gerebam; 585
currebam, nec, ut ante, pedes retinebat harena, 586
sed summa tollebar humo; mox alta per auras 587
evehor et data sum comes inculpata Minervae. 588
quid tamen hoc prodest, si diro facta volucris 589
crimine Nyctimene nostro successit honori? 590
an quae per totam res est notissima Lesbon, 591
non audita tibi est, patrium temerasse cubile 592
Nyctimenen? avis illa quidem, sed conscia culpae 593
conspectum lucemque fugit tenebrisque pudorem 594
celat et a cunctis expellitur aethere toto.' 595
Talia dicenti 'tibi' ait 'revocamina' corvus 596
'sint, precor, ista malo: nos vanum spernimus omen.' 597
nec coeptum dimittit iter dominoque iacentem 598
cum iuvene Haemonio vidisse Coronida narrat. 599
laurea delapsa est audito crimine amantis, 600
et pariter vultusque deo plectrumque colorque 601
excidit, utque animus tumida fervebat ab ira, 602
arma adsueta capit flexumque a cornibus arcum 603
tendit et illa suo totiens cum pectore iuncta 604
indevitato traiecit pectora telo. 605
icta dedit gemitum tractoque a corpore ferro 606
candida puniceo perfudit membra cruore 607
et dixit: 'potui poenas tibi, Phoebe, dedisse, 608
sed peperisse prius; duo nunc moriemur in una.' 609
hactenus, et pariter vitam cum sanguine fudit; 610
corpus inane animae frigus letale secutum est. 611
Paenitet heu! sero poenae crudelis amantem, 612
seque, quod audierit, quod sic exarserit, odit; 613
odit avem, per quam crimen causamque dolendi 614
scire coactus erat, nec non arcumque manumque 615
odit cumque manu temeraria tela sagittas 616
conlapsamque fovet seraque ope vincere fata 617
nititur et medicas exercet inaniter artes. 618
quae postquam frustra temptata rogumque parari 619
vidit et arsuros supremis ignibus artus, 620
tum vero gemitus (neque enim caelestia tingui 621
ora licet lacrimis) alto de corde petitos 622
edidit, haud aliter quam cum spectante iuvenca 623
lactentis vituli dextra libratus ab aure 624
tempora discussit claro cava malleus ictu. 625
ut tamen ingratos in pectora fudit odores 626
et dedit amplexus iniustaque iusta peregit, 627
non tulit in cineres labi sua Phoebus eosdem 628
semina, sed natum flammis uteroque parentis 629
eripuit geminique tulit Chironis in antrum, 630
sperantemque sibi non falsae praemia linguae 631
inter aves albas vetuit consistere corvum. 632
Semifer interea divinae stirpis alumno 633
laetus erat mixtoque oneri gaudebat honore; 634
ecce venit rutilis umeros protecta capillis 635
filia centauri, quam quondam nympha Chariclo 636
fluminis in rapidi ripis enixa vocavit 637
Ocyroen: non haec artes contenta paternas 638
edidicisse fuit, fatorum arcana canebat. 639
ergo ubi vaticinos concepit mente furores 640
incaluitque deo, quem clausum pectore habebat, 641
adspicit infantem 'toto' que 'salutifer orbi 642
cresce, puer!' dixit; 'tibi se mortalia saepe 643
corpora debebunt, animas tibi reddere ademptas 644
fas erit, idque semel dis indignantibus ausus 645
posse dare hoc iterum flamma prohibebere avita, 646
eque deo corpus fies exsangue deusque, 647
qui modo corpus eras, et bis tua fata novabis. 648
tu quoque, care pater, nunc inmortalis et aevis 649
omnibus ut maneas nascendi lege creatus, 650
posse mori cupies, tum cum cruciabere dirae 651
sanguine serpentis per saucia membra recepto; 652
teque ex aeterno patientem numina mortis 653
efficient, triplicesque deae tua fila resolvent.' 654
restabat fatis aliquid: suspirat ab imis 655
pectoribus, lacrimaeque genis labuntur obortae, 656
atque ita 'praevertunt' inquit 'me fata, vetorque 657
plura loqui, vocisque meae praecluditur usus. 658
non fuerant artes tanti, quae numinis iram 659
contraxere mihi: mallem nescisse futura! 660
iam mihi subduci facies humana videtur, 661
iam cibus herba placet, iam latis currere campis 662
impetus est: in equam cognataque corpora vertor. 663
tota tamen quare? pater est mihi nempe biformis.' 664
talia dicenti pars est extrema querellae 665
intellecta parum confusaque verba fuerunt; 666
mox nec verba quidem nec equae sonus ille videtur 667
sed simulantis equam, parvoque in tempore certos 668
edidit hinnitus et bracchia movit in herbas. 669
tum digiti coeunt et quinos alligat ungues 670
perpetuo cornu levis ungula, crescit et oris 671
et colli spatium, longae pars maxima pallae 672
cauda fit, utque vagi crines per colla iacebant, 673
in dextras abiere iubas, pariterque novata est 674
et vox et facies; nomen quoque monstra dedere. 675
Flebat opemque tuam frustra Philyreius heros, 676
Delphice, poscebat. nam nec rescindere magni 677
iussa Iovis poteras, nec, si rescindere posses, 678
tunc aderas: Elin Messeniaque arva colebas. 679
illud erat tempus, quo te pastoria pellis 680
texit, onusque fuit baculum silvestre sinistrae, 681
alterius dispar septenis fistula cannis. 682
dumque amor est curae, dum te tua fistula mulcet, 683
incustoditae Pylios memorantur in agros 684
processisse boves: videt has Atlantide Maia 685
natus et arte sua silvis occultat abactas. 686
senserat hoc furtum nemo nisi notus in illo 687
rure senex; Battum vicinia tota vocabat. 688
divitis hic saltus herbosaque pascua Nelei 689
nobiliumque greges custos servabat equarum. 690
hunc tenuit blandaque manu seduxit et illi 691
'quisquis es, hospes' ait, 'si forte armenta requiret 692
haec aliquis, vidisse nega neu gratia facto 693
nulla rependatur, nitidam cape praemia vaccam!' 694
et dedit. accepta voces has reddidit hospes: 695
'tutus eas! lapis iste prius tua furta loquetur,' 696
et lapidem ostendit. simulat Iove natus abire; 697
mox redit et versa pariter cum voce figura 698
'rustice, vidisti si quas hoc limite' dixit 699
'ire boves, fer opem furtoque silentia deme! 700
iuncta suo pretium dabitur tibi femina tauro.' 701
at senior, postquam est merces geminata, 'sub illis 702
montibus' inquit 'erunt,' et erant sub montibus illis. 703
risit Atlantiades et 'me mihi, perfide, prodis? 704
me mihi prodis?' ait periuraque pectora vertit 705
in durum silicem, qui nunc quoque dicitur index, 706
inque nihil merito vetus est infamia saxo. 707
Hinc se sustulerat paribus caducifer alis, 708
Munychiosque volans agros gratamque Minervae 709
despectabat humum cultique arbusta Lycei. 710
illa forte die castae de more puellae 711
vertice supposito festas in Palladis arces 712
pura coronatis portabant sacra canistris. 713
inde revertentes deus adspicit ales iterque 714
non agit in rectum, sed in orbem curvat eundem: 715
ut volucris visis rapidissima miluus extis, 716
dum timet et densi circumstant sacra ministri, 717
flectitur in gyrum nec longius audet abire 718
spemque suam motis avidus circumvolat alis, 719
sic super Actaeas agilis Cyllenius arces 720
inclinat cursus et easdem circinat auras. 721
quanto splendidior quam cetera sidera fulget 722
Lucifer, et quanto quam Lucifer aurea Phoebe, 723
tanto virginibus praestantior omnibus Herse 724
ibat eratque decus pompae comitumque suarum. 725
obstipuit forma Iove natus et aethere pendens 726
non secus exarsit, quam cum Balearica plumbum 727
funda iacit: volat illud et incandescit eundo 728
et, quos non habuit, sub nubibus invenit ignes. 729
vertit iter caeloque petit terrena relicto 730
nec se dissimulat: tanta est fiducia formae. 731
quae quamquam iusta est, cura tamen adiuvat illam 732
permulcetque comas chlamydemque, ut pendeat apte, 733
collocat, ut limbus totumque adpareat aurum, 734
ut teres in dextra, qua somnos ducit et arcet, 735
virga sit, ut tersis niteant talaria plantis. 736
Pars secreta domus ebore et testudine cultos 737
tres habuit thalamos, quorum tu, Pandrose, dextrum, 738
Aglauros laevum, medium possederat Herse. 739
quae tenuit laevum, venientem prima notavit 740
Mercurium nomenque dei scitarier ausa est 741
et causam adventus; cui sic respondit Atlantis 742
Pleïonesque nepos 'ego sum, qui iussa per auras 743
verba patris porto; pater est mihi Iuppiter ipse. 744
nec fingam causas, tu tantum fida sorori 745
esse velis prolisque meae matertera dici: 746
Herse causa viae; faveas oramus amanti.' 747
adspicit hunc oculis isdem, quibus abdita nuper 748
viderat Aglauros flavae secreta Minervae, 749
proque ministerio magni sibi ponderis aurum 750
postulat: interea tectis excedere cogit. 751
Vertit ad hanc torvi dea bellica luminis orbem 752
et tanto penitus traxit suspiria motu, 753
ut pariter pectus positamque in pectore forti 754
aegida concuteret: subit, hanc arcana profana 755
detexisse manu, tum cum sine matre creatam 756
Lemnicolae stirpem contra data foedera vidit, 757
et gratamque deo fore iam gratamque sorori 758
et ditem sumpto, quod avara poposcerat, auro. 759
protinus Invidiae nigro squalentia tabo 760
tecta petit: domus est imis in vallibus huius 761
abdita, sole carens, non ulli pervia vento, 762
tristis et ignavi plenissima frigoris et quae 763
igne vacet semper, caligine semper abundet. 764
huc ubi pervenit belli metuenda virago, 765
constitit ante domum (neque enim succedere tectis 766
fas habet) et postes extrema cuspide pulsat. 767
concussae patuere fores. videt intus edentem 768
vipereas carnes, vitiorum alimenta suorum, 769
Invidiam visaque oculos avertit; at illa 770
surgit humo pigre semesarumque relinquit 771
corpora serpentum passuque incedit inerti. 772
utque deam vidit formaque armisque decoram, 773
ingemuit vultumque una ac suspiria duxit. 774
pallor in ore sedet, macies in corpore toto. 775
nusquam recta acies, livent robigine dentes, 776
pectora felle virent, lingua est suffusa veneno; 777
risus abest, nisi quem visi movere dolores; 778
nec fruitur somno, vigilantibus excita curis, 779
sed videt ingratos intabescitque videndo 780
successus hominum carpitque et carpitur una 781
suppliciumque suum est. quamvis tamen oderat illam, 782
talibus adfata est breviter Tritonia dictis: 783
'infice tabe tua natarum Cecropis unam: 784
sic opus est. Aglauros ea est.' haud plura locuta 785
fugit et inpressa tellurem reppulit hasta. 786
Illa deam obliquo fugientem lumine cernens 787
murmura parva dedit successurumque Minervae 788
indoluit baculumque capit, quod spinea totum 789
vincula cingebant, adopertaque nubibus atris, 790
quacumque ingreditur, florentia proterit arva 791
exuritque herbas et summa cacumina carpit 792
adflatuque suo populos urbesque domosque 793
polluit et tandem Tritonida conspicit arcem 794
ingeniis opibusque et festa pace virentem 795
vixque tenet lacrimas, quia nil lacrimabile cernit. 796
sed postquam thalamos intravit Cecrope natae, 797
iussa facit pectusque manu ferrugine tincta 798
tangit et hamatis praecordia sentibus inplet 799
inspiratque nocens virus piceumque per ossa 800
dissipat et medio spargit pulmone venenum, 801
neve mali causae spatium per latius errent, 802
germanam ante oculos fortunatumque sororis 803
coniugium pulchraque deum sub imagine ponit 804
cunctaque magna facit; quibus inritata dolore 805
Cecropis occulto mordetur et anxia nocte 806
anxia luce gemit lentaque miserrima tabe 807
liquitur, et glacies incerto saucia sole, 808
felicisque bonis non lenius uritur Herses, 809
quam cum spinosis ignis supponitur herbis, 810
quae neque dant flammas lentoque vapore cremantur. 811
saepe mori voluit, ne quicquam tale videret, 812
saepe velut crimen rigido narrare parenti; 813
denique in adverso venientem limine sedit 814
exclusura deum. cui blandimenta precesque 815
verbaque iactanti mitissima 'desine!' dixit, 816
'hinc ego me non sum nisi te motura repulso.' 817
'stemus' ait 'pacto' velox Cyllenius 'isto!' 818
caelestique fores virga patefecit: at illi 819
surgere conanti partes, quascumque sedendo 820
flectimur, ignava nequeunt gravitate moveri: 821
illa quidem pugnat recto se attollere trunco, 822
sed genuum iunctura riget, frigusque per ungues 823
labitur, et pallent amisso sanguine venae; 824
utque malum late solet inmedicabile cancer 825
serpere et inlaesas vitiatis addere partes, 826
sic letalis hiems paulatim in pectora venit 827
vitalesque vias et respiramina clausit, 828
nec conata loqui est nec, si conata fuisset, 829
vocis habebat iter: saxum iam colla tenebat, 830
oraque duruerant, signumque exsangue sedebat; 831
nec lapis albus erat: sua mens infecerat illam. 832
Has ubi verborum poenas mentisque profanae 833
cepit Atlantiades, dictas a Pallade terras 834
linquit et ingreditur iactatis aethera pennis. 835
sevocat hunc genitor nec causam fassus amoris 836
'fide minister' ait 'iussorum, nate, meorum, 837
pelle moram solitoque celer delabere cursu, 838
quaeque tuam matrem tellus a parte sinistra 839
suspicit (indigenae Sidonida nomine dicunt), 840
hanc pete, quodque procul montano gramine pasci 841
armentum regale vides, ad litora verte!' 842
dixit, et expulsi iamdudum monte iuvenci 843
litora iussa petunt, ubi magni filia regis 844
ludere virginibus Tyriis comitata solebat. 845
non bene conveniunt nec in una sede morantur 846
maiestas et amor; sceptri gravitate relicta 847
ille pater rectorque deum, cui dextra trisulcis 848
ignibus armata est, qui nutu concutit orbem, 849
induitur faciem tauri mixtusque iuvencis 850
mugit et in teneris formosus obambulat herbis. 851
quippe color nivis est, quam nec vestigia duri 852
calcavere pedis nec solvit aquaticus auster. 853
colla toris exstant, armis palearia pendent, 854
cornua vara quidem, sed quae contendere possis 855
facta manu, puraque magis perlucida gemma. 856
nullae in fronte minae, nec formidabile lumen: 857
pacem vultus habet. miratur Agenore nata, 858
quod tam formosus, quod proelia nulla minetur; 859
sed quamvis mitem metuit contingere primo, 860
mox adit et flores ad candida porrigit ora. 861
gaudet amans et, dum veniat sperata voluptas, 862
oscula dat manibus; vix iam, vix cetera differt; 863
et nunc adludit viridique exsultat in herba, 864
nunc latus in fulvis niveum deponit harenis; 865
paulatimque metu dempto modo pectora praebet 866
virginea plaudenda manu, modo cornua sertis 867
inpedienda novis; ausa est quoque regia virgo 868
nescia, quem premeret, tergo considere tauri, 869
cum deus a terra siccoque a litore sensim 870
falsa pedum primis vestigia ponit in undis; 871
inde abit ulterius mediique per aequora ponti 872
fert praedam: pavet haec litusque ablata relictum 873
respicit et dextra cornum tenet, altera dorso 874
inposita est; tremulae sinuantur flamine vestes. 875